พระนาคเสนถวายพระพรว่า มหาราช ดูรานะบพิตรพระราชสมภาร โกจิเทว ปุริโส
เปรียบปานดุจบุรุษผู้หนึ่งลักเอาผลมะม่วงที่เขาปลูกไว้ เจ้าของจับได้ เอาตัวผู้นั้นส่งมาให้
แก่นครบาล ตกว่าโจรนั้นต้องด้วยบทพระอัยการจะว่ามีโทษหรือไม่มีเป็นประการใดน่ะ บพิตรพระ
ราชสมภาร
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์จึงมีพระราชโองการตรัสว่า โจรนั้นคงจะมีโทษซิ พระผู้เป็นเจ้า
พระนาคเสนถวายพระพรว่า ผลมะม่วงนี้ไซร้เป็นผลต่อ ๆ กันมาแต่มะม่วงเดิม กลาย
เป็นอื่นแล้ว เห็นจะไม่มีโทษดอกกระมัง
พระเจ้ากรุงมิลินท์จึงมีพระราชโองการตรัสว่า มีโทษ ผลมะม่วงเกิดแต่พันธุ์พืชมะม่วง
ที่เขาปลูกไว้ โจรลักไปจึงมีโทษน่ะ พระผู้เป็นเจ้า
พระนาคเสนถวายพระพรว่า สัตว์กระทำกรรมไว้ฉันใดเล่าในนามรูปชาตินี้ จะกระทำไว้
โสภณํ วา ดีเป็นฝ่ายกุศลก็ดี ปาปกํ วา จะไม่ดีเป็นฝ่ายอกุศลก็ดีเป็นกรรมอันชั่ว ก็จะ
ติดตามตัวผู้นั้นไป ถึงว่าจะเกิดในชาติอื่นเป็นนามรูปอื่น จะพ้นจากกรรมหามิได้ อุปไมยดัง
โจรลักผลมะม่วงมิได้พ้นโทษนั้น ขอถวายพระพร
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชากรได้ทรงฟังก็โสมนัสตรัสว่า กลฺโลสิ พระผู้เป็นเจ้า
วิสัชนานี้สมควรยิ่งนักหนาในกาลบัดนี้
อิมัมหา กายา อัญญัง กายัง สังกมนปัญหา คำรบ 7 จบเท่านี้

กัมมผลอัตถิภาวปัญหา ที่ 8

สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการถามว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้ปรีชาญาณ มหาชนคนทั้งหลายกระทำการกุศลก็ดี กระทำการอกุศลก็ดี
ในอิธโลกนี้ ผลกรรมนั้นไปอยู่ที่ไหน
พระนาคเสนจึงวิสัชนาแก้ไขว่า มหาราชา ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร
บุคคลกระทำการบุญการบาป การบุญการบาปนั้นจะได้ตั้งอยู่ที่ไหนหามิได้ กรรมนั้นก็ตามไป
อุปมาฉันใดเล่า ฉายาว ดุจเงา อนุปายินี มีปรกติไปตามตัว จะกระทำไว้ซึ่งกรรมอันดีและชั่ว

กรรมนั้นก็ตามตัวผู้นั้นไป จะได้อยู่ที่ไหนหามิได้ ขอถวายพระพร
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ปิ่นประชากรมีพระราชโองการตรัสถามว่า ภนฺเต นาคเสน ข้า
แต่พระผู้เป็นเจ้าผู้เจริญด้วยญาณปรีชา พระผู้เป็นเจ้าอาจสามารถจะชี้ตัวกรรมออกให้เห็นได้
หรือประการใด
พระนาคเสนถวายพระพรว่า ชี้ไม่ได้
พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นประชากรตรัสว่าโยมยังสงสัย นิมนต์พระผู้เป็นเจ้าอุปมาให้แจ้งก่อน
พระนาคเสนถวายพระพรอุปมาว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภาร
เปรียบปานดุจรุกขาลดาวัลย์ทั้งหลายที่ยังมิได้ผลิดอกออกผลนั้น ผลไปอยู่ข้างไหนเล่า
พระราชสมภารอาจจะชี้บอกแก่อาตมาบ้างจะได้หรือไม่ได้ น่ะบพิตรพระราชสมภาร
สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการแก้ว่า ภนฺเต นาคเสน ข้าแต่
พระผู้เป็นเจ้า พระผู้เป็นเจ้าจะมาให้โยมชี้ซึ่งไม้อันยังไม่มีผล ว่าผลไม้นั้นจะไปอยู่ที่ไหน โยมนี้
มิอาจจะชี้ให้พระผู้เป็นเจ้าดูได้
พระนาคเสนจึงอุปไมยต่ออุปมาว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภารผู้
ประเสริฐ อาตมาจะให้ชี้ซึ่งต้นไม้ที่ยังไม่ผลิดอกออกผล มีแต่ต้นเปล่า ๆ ว่าดอกลูกนั้นมีอยู่ที่ไหน
มหาบพิตรมิอาจจะชี้ให้อาตมาเห็นได้ ฉันใดก็ดี อาตมานี้ก็มิอาจจะชี้ซึ่งกรรมของบุคคลทั้ง
หลายนั้นได้ ว่าผลกรรมไปตั้งอยู่ในที่นั้น ๆ เหมือนกับมหาบพิตรอันมิอาจจะชี้ซึ่งผลไม้ที่ยังไม่
เกิดที่ต้นไม้อันยังไม่มีผลได้ เมื่อตนกระทำไว้ซึ่งกรรมนั้น ๆ ก็ติดตามผู้นั้นไป แม้มิได้ปฏิสนธิ
ตราบใด ก็จะพ้นไปจากกรรมตราบนั้น ขอถวายพระพร
พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นประชากรทรงฟัง ก็โสมนัสตรัสว่า กลฺโลสิ พระผู้เป็นเจ้าวิสัชนา
นี้สมควรแล้ว
กัมมผลอัตถิภาวปัญหา คำรบ 8 จบเท่านี้

อุปปัชชชานนปัญหา ที่ 9

สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาคเสนผู้ประกอบด้วยญาณปรีชา บุคคลที่ว่าจะไปเกิดนั้น รู้ตัวอยู่หรือว่าตัวจะไป
บังเกิด น่ะพระผู้เป็นเจ้า
พระนาคเสนผู้ประเสริฐจึงแก้ว่า มหาราช ขอถวายพระพรบพิตรพระราชสมภารผู้
ประเสริฐ บุคคลที่จะไปเกิดนั้นรู้ตัวอยู่ว่าตัวจะไปเกิด ขอถวายพระพร
พระเจ้ากรุงมิลินท์ภูมินทราธิบดีจึงตรัสว่า นิมนต์พระผู้เป็นเจ้ากระทำอุปมาไปก่อน
ฝ่ายพระนาคเสนก็ถวายพระพรอุปมาว่า ยถา มหาราช กสโก ขอถวายพระ
พรบพิตรพระราชสมภาร เปรียบปานดุจคฤหบดีชาวนา วีชานี ปฐวิยํ ปตฺฏฺฐาเปตฺวา หว่านพืช
ข้าวเปลือกลงในนา ได้ฝนฟ้าชุกฉ่ำจำเริญไป คฤหบดีนั้นจะเข้าใจหรือไม่ว่าธัญญะพืชของตนจะ
มีผลมาก น่ะบพิตรพระราชสมภาร
พระเจ้ากรุงมิลินท์ภูมินทราธิบดีพระราชโองการตรัสว่า อาม ภนฺเต เออพระผู้เป็นเจ้า
คฤหบดีชาวนานั้น ถ้านาได้ฟ้าได้ฝนแล้วก็รู้ว่าจะได้ผลมากซิ พระผู้เป็นเจ้า
พระนาคเสนถวายพระพรว่า ฉันใดเล่า ความนี้ก็เหมือนกัน เมื่อตัวบุคคลนั้นจะไปเกิด
ก็รู้ตัวว่าจะไปเกิดข้างหน้า เหมือนคฤหบดีชาวนารู้ว่าจะได้ผล ขอถวายพระพร
พระเจ้ากรุงมิลินท์ปิ่นประชากรได้ทรงฟัง มีพระบวรราชหฤทัยโสมนัสตรัสว่า กลฺโลสิ
ผู้เป็นเจ้าวิสัชนานี้สมควรแล้ว
อุปัชชชานนปัญหา คำรบ 9 จบเท่านี้

พุทธทัสสนปัญหา ที่ 10

สมเด็จพระเจ้ามิลินท์ภูมินทราธิบดีมีพระราชโองการตรัสถามว่า ภนฺเต นาคเสน
ข้าแต่พระนาเสนผู้เจริญด้วยปรีชา พุทฺโธ อันว่าพระพุทธเจ้านี้ มีอยู่หรือ
พระนาคเสนจึงถวายพระพรว่า มีอยู่